Przyjmowanie terapeutycznych dawek kwasu foliowego zaleca się obecnie wszystkim kobietom w wieku prokreacyjnym. Ma to na celu zmniejszenie ryzyka powstawania wad rozwojowych układu nerwowego u przyszłego potomstwa.
Najwięcej informacji dotyczących kwasu foliowego dotyczy znaczenia jego prawidłowego poziomu u kobiet w wieku prokreacyjnym oraz ciężarnych. Znacznie mniej doniesień odnosi się wpływu kwasu na organizm nie tylko w wymienionych okresach życia.
O tym, że każdej kobiecie w wieku prokreacyjnym oraz ciężarnym zaleca się suplementację kwasu foliowego nie trzeba chyba przypominać, jednak warto przypomnieć o tym, co ma na celu taka suplementacja oraz jakich przykrych skutków niedoboru kwasu można dzięki niej uniknąć.
Co to jest kwas foliowy i jego historia
Kwas foliowy to witamina z grupy B, występująca w pożywieniu pod postacią związków zwanych folianami. Posiada on wiele synonimów, pojawiając się również pod takimi nazwami jak: witamina b9, folacyna, folan, kwas pteroiloglutaminowy, witamina M, witamina B11 czy witamina Bc. Pierwotnie kwas foliowy otrzymano z liści szpinaku, a jego nazwa pochodzi od łacińskiego słowa ”folium” czyli liść. Związek ten w 1941 roku odkryli Mitchell, Shunell i Wiliams, a w roku 1946 Augier wraz ze współpracownikami dokonał jego syntetyzacji. Jest to witamina rozpuszczalna w wodzie. Niestety pod wpływem podwyższonej temperatury oraz światła słonecznego ulega ona łatwemu rozpadowi.
Zapotrzebowanie na kwas foliowy i jego suplementację
Dobowe zapotrzebowanie na kwas foliowy u osoby dorosłej wynosi 100-180 µg. Popyt na tę witaminę jest jednak większy u kobiet ciężarnych, karmiących oraz w okresie (ok. 3 miesięcy) poprzedzającym ciążę, gdy kobieta posiada obciążony wywiad położniczy i w przeszłości urodziła dziecko z wadami układu nerwowego. Należy pamiętać o tym, iż u kobiet z ciążą wielopłodową popyt na kwas foliowy może być nawet 8 krotnie wyższy aniżeli w ciąży pojedynczej, a zapotrzebowanie w okresie laktacji na kwas foliowy zwiększa się nawet o 80% w porównaniu z okresem przed ciążą. Zażywana dawka kwasu foliowego powinna być dokładnie ustalona z lekarzem prowadzącym. W okresie przed planowana ciążą warto przekonać do przyjmowania kwasu foliowego również przyszłego ojca dziecka. Za profilaktyczną, w pełni bezpieczną, dzienną dawkę kwasu foliowego uznaje się 0,4 mg, natomiast prawidłowy poziom kwasu w surowicy wynosi 3-11 ng/ml.
Dobowe zapotrzebowanie na kwas foliowy w µg :
Niemowlęta - 70
Dzieci od roku do 9 lat - 70 do 105
Dziewczęta 10-18 lat - 190 do 220
Chłopcy 10-18 lat - 220 do 240
Kobiety 19-60 lat - 270 do 310
Kobiety powyżej 60 lat - 320
Kobiety ciężarne - 450
Kobiety karmiące - 530
Mężczyźni 19-60 lat - 280 do 300
Mężczyźni powyżej 60 lat - 340
Gdzie szukać kwasu foliowego
Największe ilości kwasu foliowego zawierają pokarmy pochodzenia roślinnego tj. zielone warzywa liściaste np. szpinak, a także brokuły, fasola, orzechy, nasiona słonecznika, drożdże, pomarańcze czy banany. Kwas foliowy zawierają także natka pietruszki, szczypiorek, pomidory, oraz papryka. Znajduje się on również w pokarmach pochodzenia zwierzęcego np. w wątróbce, nerkach, żółtkach jaj czy serach. Lista pokarmów zawierających kwas foliowy jest bardzo długa, co daje możliwość ciągłego urozmaicenia diety. Dzięki temu przy niedoborach tej witaminy nie jesteśmy skazani na monotonnię jadłospisu.
Najwartościowsze są surowe warzywa i owoce, w związku z tym, iż pod wpływem wysokiej temperatury podczas zwykłego gotowania, pieczenia czy smażenia zawartość kwasu foliowego w pokarmach obniża się ulegając rozpadowi,. Do utraty folianów dochodzi również pod wpływem światła słonecznego.
Przyjmowanie terapeutycznych dawek kwasu foliowego zaleca się obecnie wszystkim kobietom w wieku prokreacyjnym. Ma to na celu zmniejszenie ryzyka powstawania wad rozwojowych układu nerwowego u przyszłego potomstwa.
Przyczyny powstawania niedoboru kwasu foliowego
Niedobory witaminowo-mineralne powstają najczęściej u osób stosujących nieprawidłową dietę, ale także, w szczególności kobiet, intensywnie odchudzających się. Jest to typowe zjawisko z jakim spotykamy się również u osób niedożywionych. Narażone na niedobory kwasu są również osoby palące papierosy, stosujące przez dłuższy czas dietę wegetariańską, jak również często opalające się. Dotyczy to również osób korzystających zbyt często z solarium. Warto pamiętać o tym, iż u niektórych osób mogą występować problemy z przyswajaniem kwasu foliowego. Zaburzenie to jest jednak bardzo trudne do zdiagnozowania. U tej grupy osób przyjmowane z pożywieniem dawki kwasu foliowego są niewystarczające i konieczne jest uzupełnianie go preparatami farmakologicznymi. Szczególne znaczenie ma fakt, iż foliany z pożywienia przyswajane są tylko w pięćdziesięciu procentach, natomiast kwas foliowy w tabletkach ma stuprocentową bioprzyswajalność. Wpływ na zaburzone wchłanianie kwasu foliowego mają również niektóre leki, w szczególności leki przeciwpadaczkowe. Przyczyną niedoboru kwasu foliowego mogą również być, niektóre stany fizjologiczne jak np. ciąża czy laktacja. Kwas foliowy w organizmie magazynowany jest w wątrobie oraz krwinkach czerwonych. Jeżeli dieta, jaką stosuje przyszła matka, nie zawiera odpowiedniej ilości tej witaminy jej organizm zaczyna intensywnie wykorzystywać zapasy, prowadząc do niedoborów.
W związku z tym, iż środki antykoncepcyjne mogą zaburzać wchłanianie kwasu foliowego, suplementacja u kobiet, które odstawiły antykoncepcję hormonalną i planują zajście w ciążę ma szczególne znaczenie. Pozwala ona bowiem na zmniejszenie ryzyka wystąpienia wad rozwojowych płodu wywołanych niedoborem kwasu.
Skutki niedoboru kwasu foliowego
Duże ilości folianów można znaleźć przede wszystkim w zielonych częściach roślin. Nieprawidłowa dieta uboga w warzywa i owoce, a bogata w produkty słodkie, tłuste a przede wszystkim wysokoprzetworzone skutkuje powstawaniem w organizmie poważnych niedoborów witamin i mikroelementów, w tym kwasu foliowego, co w konsekwencji może prowadzić do wielu poważnych problemów zdrowotnych. Najpopularniejsze informacje o kwasie foliowym dotyczą jego roli w obniżaniu ryzyka wad układu nerwowego u płodu. Warto jednak zaznaczyć, iż niedobory tej witaminy mogą również nasilać procesy miażdżycowe, zwiększać ryzyko choroby niedokrwiennej serca czy też zwiększać podatność komórek na transformację nowotworową w szczególności w kierunku raka szyjki macicy, piersi, jamy ustnej oraz układu pokarmowego. Skutkami niedoboru mogą być także zaburzenia psychiczne o typie depresji, gdyż kwas foliowy bierze udział w powstawaniu substancji neurostymulujących, do których należy noradrenalina i serotonina. Hormony te nazywane są potocznie hormonami szczęścia.
Objawami niedoboru kwasu foliowego mogą być:
- Kołatania serca
- Bóle głowy
- Nudności, wymioty, brak apetytu, biegunka
- Stany depresyjne, bezsenność, kłopoty z koncentracją
Utrzymanie odpowiedniego poziomu kwasu foliowego w organizmie zalecane jest przede wszystkim kobietom w wieku prokreacyjnym, ze względu na fakt, iż jego niedobory we wczesnej ciąży mogą stać się przyczyną wielu poważnych chorób jej potomstwa. Jest on bowiem niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu. Zwiększona podaż kwasu foliowego nie tylko w czasie ciąży, ale również w okresie ją poprzedzającym ogranicza ryzyko wystąpienia wad rozwojowych płodu, w szczególności wad ośrodkowego układu nerwowego np. bezmózgowia, rozszczepu kręgosłupa, przepuklin oponowo-rdzeniowych, a także niedokrwistości zarówno u przyszłej matki, jak również u płodu. Kwas foliowy wraz z Vit B12 biorą udział w procesach tworzenia i dojrzewania erytrocytów czyli czerwonych krwinek krwi. W związku z tym powinien on być przyjmowany przez kobiety ciężarne nie tylko w I trymestrze ciąży zmniejszając ryzyko wad cewy nerwowej, ale również w II i III trymestrze ze względu na nasilone procesy krwiotwórcze toczące się w tym okresie ciąży. Odpowiednia ilość kwasu foliowego wpływa także korzystnie na stan skóry. Podczas ciąży może zmniejszać tendencję do powstawania rozstępów ciążowych
Od momentu stwierdzenia pozytywnego wpływu uzupełniania niedoborów w organizmie kwasu foliowego w okresie przed planowaną ciążą oraz w czasie jej trwania, zalecanie suplementów diety zawierających ten pierwiastek stało się bardzo popularne. Posiadając wiedzę na temat możliwych powikłań wynikających z niedostatecznego poziomu kwasu foliowego w organizmie, należy podkreślić, iż odpowiednio urozmaicona dieta, jak również suplementacja diety środkami farmakologicznymi w dawce terapeutycznej jest niezbędna dla każdej młodej dziewczyny czy kobiety, która rozpoczęła życie płciowe.
Autor opracowania:
mgr Beata Surowiec
Recenzenci:
Prof. dr hab. n. med. Anita Olejek (Konsultant Wojewódzki z Zakresu Położnictwa i Ginekologii - woj. śląskie). Dr n. med. Piotr Bodzek.
Źródło tekstu:
Forum Ginekologiczne